Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam

TÊN TIẾNG ANH :  COLOCASIA BLACK MAGIC

TÊN TIẾNG VIỆT : CÂY MÔN ĐEN

TÊN THƯỜNG GỌI:

Nó cũng được gọi bằng nhiều cái tên khác với Chembu, Tai voi, Taro, Wild Taro, Kalo, Dasheen, Eddoe hoặc Edda và Cocoyam là nổi tiếng nhất trong số họ. Rau này có nguồn gốc tên của nó từ ngôn ngữ Hy Lạp. Tên khoa học của thực vật là Colocasia esculenta trong khi ở Ấn Độ, nó thường được gọi là Arbi.

Cây ngãi đen, Cây xà mo, Môn tím, khoai môn ấn độ, Tai voi khổng lồ, Elephant Ear ‘Black Magic’ (Colocasia hybrid), Colocasia Black Magic, Black Magic, Jet Black Wonder, Black coral tai voi,  Colocasia Nobal Gigante (môn tím lớn), Anthurium x ferrierense;  Aroid, Colocasia Nobal Gigante TM PPAF (tím khổng lồ) , Diamondhead TARO ,  Royal Hawaiian,  "Black Magic Mini" voi tai,                                                

 TÊN KHOA HỌC :

 Colocasia esculenta (L.) Shott:

THUỘC HỌ:

Araceae (ráy)

CHI:

Colocasia

LOÀI: 

Hybridizer

A . MÔ TẢ:     

Colocasia esculenta là loài cây nhiệt đới được trồng để                                   lấy củ và cuống lá. Đây là một trong những loài cây đầu tiên được con người thuần hóa. Loài Colocasia esculenta gồm nhiều giống khác nhau như:                                             

* Môn ngọt (tía lợi)

·         Khoai môn;

·         Khoai sọ;

·         Khoai nước.

Củ của Colocasia esculenta tím có hình dạng và kích thước đa dạng.hình trụ hoặc hình cầu có cũ lên tới 4 kg khoảng 30cm x 15 cm. Lá có kích thước đến 40×24,8 cm, mọc từ củ (thân rễ), mặt trên màu tím đậm, mặt dưới tím nhạt hơn, mức độ màu sắc tím nhiều ít sẽ phụ thuộc vào lượng ánh nắng mặt trời tiếp xúc trong năm,  thông thường lá có hình oval-tam giác. Cuống lá cao 0,8 -1,2 m. Mo hoa có thể dài đến 25 cm, trong đó phần bông mo chiếm 3/5 chiều dài.

Colocasia esculenta tím có quan hệ gần với các loài thuộc chi Xanthosoma và Caladium.   

Loại Môn tím lá và thân cây như cây môn nước hay bạc hà ,                                                                       tuy nhiên môn tím  thì đen thủi từ cành lá đến gốc củ Cao từ 1,5 -3 mét Hoa rất hiếm ra , đôi khi vài năm ra hoa 1 lần, hoa như hoa loa kèn, mọc từ củ đâm lên, màu trắng pha sắc tim tím, là một loại cây nhiệt đới  Tuy nhiên, hoa có thể kích thích  bằng cách xử lý với axit gibberellic (chất kích thích tăng trưởng GA).

Xin chớ lầm với loại cây có lá gần giống như vậy là cây môn tía lợi còn gọi là môn ngọt, cây nầy mọc gần bờ nước như môn, củ và lá có thể nấu canh ăn lợi dưỡng khí huyết. Nhưng cây môn tía lợi thì cành đen mà lá xanh. Trong khi cây Môn đen thì tất cả đều thâm đen, không hề có màu xanh, và cây mọc trên đất thịt, đất bằng không mọc tự nhiên gần hồ nước như cây môn tía lợi .

Các củ khoai  trong chi Colocasia cũng thường được gọi là khoai sọ (Colocasia esculenta được thương mại phát triển như một cây lương thực ở Hawaii. Bột (poi) được làm từ củ cây).

Trồng trọt:

Colocasia có thể được nhân giống bằng hạt được thu thập khoảng 30 ngày sau khi thụ phấn, và làm đất gieo càng sớm càng tốt sau khi sấy khô . Nảy mầm sẽ diễn ra trong vòng 21 ngày. Ngoài ra, bạn có thể phân chia củ, chọn lấy  những mắc sinh trưởng  hoặc tách các cây con mới hình thành ở những phần rễ của  các loại thân rễ chạy. Rể hình thành các nút dọc theo chiều dài của nó, và mầm tăng trưởng mới tồn tại , nẩy sinh ở mỗi cuối nút. 

B . HÌNH ẢNH : (như đã đăng, còn nhiều loại khác nhưng tải hình dỡ lắm nên lười )

C . THÀNH PHẦN HÓA HỌC :

Phần lớn có chất xơ, bột củ, saponin (chất kích dục, có nhiều nhất trong hoa) , có chất progesterone tự nhiên (xúc tác làm cho cơ thể sản sinh ra chất progesterone) và khá nhiều kali, cùng với Vitamin A, Vitamin C, và một số protein được tìm thấy trong lá. Ngoài ra, còn chứa vitamin B, vitamin E, canxi, mangan, magiê, và đồng.

Đặc biệt  3 chất độc bị phân hủy bởi nhiệt độ, hoặc ngâm trong nước lạnh 12 tiếng: oxalat cancium (gây ngứa), trypsin và chymotrypsin (ức chế men tiêu hóa )

Thành phần dinh dưỡng của loài môn Colocasia esculenta (L.) Shott:

Thân ống 100 g phần ăn được ( 66% sản phẩm như thu hoạch ) là : nước 68,3 g , năng lượng 444 kJ ( 106 kcal ) , protein 1,4 g , chất béo 0,2 g , 26,2 g carbohydrate , chất xơ 3,5 g , Ca 25 mg , 33 mg , P 58 mg , Fe 0,8 mg , caroten 37 μm , thiamin 0,08 mg , riboflavin 0,03 mg , niacin 0,7 mg , acid ascorbic 13 mg .

 Lá khoai môn tươi có chứa 100 g phần ăn được ( 70% sản phẩm như thu hoạch ) : nước 85,7 g , năng lượng 147 kJ ( 35 kcal ) , protein 4,4 g , chất béo 0,9 g , 2,6 g carbohydrate , chất xơ 4,0 g , Ca 110 mg , mg 45 mg , P 60mg , Fe 2,3 mg , caroten 6.980 μm, 0,2 mg thiamin , riboflavin 0,45 mg , niacin 1,5 mg , 39 μm axit folic , axit ascorbic 52 mg (Hà Lan , B. , Unwin , ID & Buss , DH , 1991).

Củ khoai Môn: với 100 gr phần ăn được có :

Thành Phần dinh dưỡng : Protein : 1,50gr;  Calo : 112 Cal; Chất xơ: 4,1 gr;  Chất béo : 0,20 gr

Thành phần bổ dưỡng : Selen : 0,7 mg, Canci:  43mg, Magie: 33mg, Mangan; 0,383 mg, Ui: 0,55mg , Đồng 0,172mg,  Kẽm: 0,23mg,

Thành phần Vitamine:  Vitamin A: 76UI, B1(Thiamin): 0,095mg, B2 (Riboflavin): 0,025mg, B3(Niacin): 0,600mg, Folate: 22mg, B5 (Pantothenic Acid): 0,303mg, B6 (Pyridoxine) : 0,283 mg, vitamin C: 4,5mg, vitamin E : 2,38mg, vitamin K: 1 mg

Các hiện tượng ngứa trong miệng và cổ họng gây ra bởi những chiếc lá tươi, cộng thân,  chưa nấu chín và củ là kết quả của các tế bào có chứa raphids (do các tinh thể oxalat canxium ) sẽ biến mất khi nấu chín . Khoai môn có chứa chất ức chế men tiêu hóa, đặc biệt là với hoạt động ức chế đối với trypsin và chymotrypsin , nhưng phần lớn bị phá hủy trong quá trình nấu ăn . Các hạt tinh bột nhỏ, 1-6,5 μm đường kính. Các thân hành của một số giống có chất nhầy bao gồm l- arabinose và d -galactose

Tóm lại: Colocasia esculenta  được sử dụng chủ yếu để lấy củ và cuống lá. Ở dạng tươi, loài cây này có độc do chứa canxi oxalat  và các tinh thể hình kim trong tế bào thực vật có thể gây ngứa. Tuy nhiên, khi được luộc hoặc ngâm trong nước lạnh qua đêm thì độc tố sẽ bị phá hủy

Lá loài này khá giàu vitamin và khoáng chất. lá được bóc lớp võ, luộc chín , hoặc ủ chua để sử dụng

D . PHÂN BỐ :

Núi Tượng, Núi Cấm, gần suối Thanh Lâm , Miền Đông nam bộ,  hay ở Quảng ngãi,  Huế, Miền Trung trung bộ nước ta cây mọc hoang dã rất nhiều , loại cây nầy cũng được di thực qua Nam Mỹ và được nhân giống lai tạo với nhiều loài khác để làm cây cảnh

Đ . THU HÁI:

Loại nầy dùng làm thuốc với củ ,  hoa và lá , cũng như tàu lá (thân ống , thân lá, thân hành)

E . CHẾ BIẾN :

Truyền thuyết :

Cũ Môn đen, muốn làm thuốc xài thì đợi đêm trăng thật khuyết ,trước tiên hứng sương trên lá nó ,sau lấy củ (người lấy đứng day lưng phía đông ), lấy sương trên lá nó rửa mặt mới được đem củ về nhà ,không đem vào bước qua thang (nhà sàn) mà phải chui lòn dưới gầm nhà sàn mà liệng nó vô xó bếp ,im lặng mà đi ngủ, sáng mai sẽ làm thuốc .

Hiện đại:

Xắt lát phơi khô, sao vàng, nấu nước uống, hoặc xắc lát ngâm nước qua đêm , xong phơi khô sao vàng tán bột uống  

Chú ý quan trọng: Luộc, hấp, nấu hoặc ngâm trong nước lạnh qua đêm thì độc tố gây ngứa sẽ bị phá hủy do đó bắc buộc phải chế biến trước khi sử dụng

F . TÁC DỤNG DƯỢC LÝ :

Chưa có công bố nghiên cứu nào cụ thể          

G . CÔNG DỤNG:

-          Hoa có dược tính làm thuốc tình dục, kích dục và cương dương. (Phơi khô sắc nước uống, hoặc xắc mỏng sao chín phơi khô tán bột uống )

-          Củ thì làm thuốc dùng làm thực phẫm hàng ngày khiến cho trẻ con còi mau ăn chóng lớn, Người già mau phục hồi dương khí …. Có lời đồn rằng cụ già 70 mà dùng nó trong 15 ngày có thể sung lực lại như con trai ,có thể lại có con tiếp …Thường dùng cho người suy tinh hiếm muộn

Củ sao nấu nước uống trị gout (thống phong) rất công hiệu

-          Cuốn lá và Lá có tác dụng trị rắn cắn,  tăng sức đề kháng cơ thề, làm thuốc cho thịt mọc lại từ vết thương đã bị khuyết lỏm. đồng thời trị ho lao

H . LIỀU DÙNG :

Tươi dùng từ 100 gr – 300gr / ngày

Khô 10 gr – 30 gr / ngày

I . ĐƠN THUỐC – TOA THUỐC :

1 . Trị bịnh goút:

Dùng cũ xắt lát sao vàng nấu nước uống mỗi ngày   

2 . Trị rắn cắn:

Dùng lá giã và đắp vào, vết thương

3        . Cường dương , tráng thận :

1 . Dùng cũ môn nấu chín ăn hàng ngày , hoặc hấp chín xắt lát mỏng phơi khô xay ra bột mà uống mỗi ngày

2        . Dùng hoa môn: - Thái  mỏng phơi khô nấu nước uống

-          Thái mỏng, sao vàng , xong phơi hoặc sấy khô tán bột uống

4 . Tăng đề kháng, làm liền vết thương :

Dùng thân lá (cộng , tàu ) của môn nấu lấy nước uống , và ăn cả cộng hàng ngày (có thể tước bỏ lớp võ dai như cách dùng bạc hà)

J . NHỮNG VẤN ĐỀ KHÁC, THỰC DỤNG ĐIỂN HÌNH :

- Người khơ me hay xắt lá cây Xà mo cho heo gà ăn ,vì nó làm tăng đề kháng gia súc với bệnh tật đến từ thiên nhiên

-Có lời đồn rằng cụ già 70 mà dùng nó trong 15 ngày có thể sung lực lại như con trai ,có thể lại có con tiếp Người ta quả quyết nếu thanh niên trai tráng làng họ có bệnh hoạn hay thiếu hụt ,chỉ còn lại các cụ già ,thì các cụ già vẩn dùng những bài thuốc nầy duy trì dân số cho làng họ. Người nam vô sinh có thể dùng củ Xà mo để lấy lại lực lượng tinh trùng.

GÀ MÊN

SƯU TẦM